Những năm 1980, ở Hà Nội vào thời cuối bao cấp. Trong ký ức của người dân Hà Thành thời ấy không thể thiếu chiếc bếp dầu, chiếc bếp “hôi rình”, “khó chiều” gắn bó với biết bao bữa cơm nóng và từng là niềm tự hào của những gia đình trí thức một thời.
Bếp dầu hay còn gọi là bếp lò xô, hình trụ, màu xanh lá. Đa phần bếp dầu thời ấy là do nhà máy Thăng Long sản xuất, bếp được tráng men chịu nhiệt. Đun một thời gian lâu dần cáu bẩn và rỉ sét bởi mắm muối, nước trào. Cặn bẩn dính đầy các khen bếp nên nhà ai sử dụng cũng phải có một cái que sắt nhỏ để khều bấc và cặn dầu.
Bấc dầu là một khối tròn với các dải dây bấc để dẫn dầu lên châm lửa. Người ta thường bán riêng bấc dầu tại các cửa hàng Bách hóa Tổng hợp (Tràng Tiền Plaza bây giờ) hay ở cửa hàng Kim khí điện máy ở góc Phan Chu Trinh – Tràng Tiền.
Ưu điểm lớn của bếp dầu đó là dễ sử dụng, mồi lửa nhanh và có nấc điều chỉnh độ lửa dễ dàng. Đun bếp dầu cũng không lo lấm lem, ẩm mốc như bếp củi chỉ có điều khi sử dụng bếp dầu, quần áo và không gian bếp sẽ rất ám mùi chất đốt.
Thời đó, nhà nào dùng bếp dầu cũng được coi là thuộc vào hàng khá giả vì dầu thời ấy cũng “hiếm” lắm , đa phần chỉ có gia đình trí thức mới dùng. Vì là hàng “quý” nên bếp dầu thậm trí còn được mang làm quà cưới, món quà quý giá mà người thân dành tặng cho các cặp uyên ương Hà thành ngày lên xe hoa.
Thời bao cấp, dầu được phát theo tiêu chuẩn tem phiếu. Hàng tháng đến ngày mậu dịch, các gia đình đun bếp dầu lại gọi nhau mang can và tem phiếu ra để xếp hàng đong dầu. Thời ấy, Hà Nội cũng đã có xe máy chạy xăng, nhiều người vì nhầm dầu và xăng mà gây ra hỏa hoạn ở các khu tập thể làm các hộ gia đình khốn đốn.
Cuối những năm 90, thời bao cấp không còn, dầu trở nên khan hiếm, chiếc bếp dầu mất dần từ ấy. Các hộ gia đình chuyển sang sử dụng bếp than tổ ong. Thế nhưng ký ức về chiếc bếp dầu – hiện thân của sự no đủ cùng với những món ăn ngon phảng phất mùi dầu hỏa vẫn luôn khắc khoải trong tâm hồn của thế hệ được sống trong tháng năm bao cấp.
